Rioolstelsels

In de 20e eeuw zijn de meeste riolen opgemetseld of gemaakt van beton of kunststof. Met name de grotere diameters worden uitgevoerd in beton of met glasvezel versterkt kunststof. Voor de kleinere diameters kan men kiezen uit meerdere kunststoffen. Een rioleringsstelsel bestaat uit een fijn vertakt netwerk van diverse buizen en hulpstukken, die hun waterstromen via putten en/of pompen aanleveren bij oppervlaktewater en/of een rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI). De waterstromen die afgevoerd dienen te worden zijn:

• Droogweerafvoer (DWA). Afvalwater afkomstig van bedrijven, industrie en huishoudens;
• Hemelwaterafvoer (HWA). Regenwater en smeltwater afkomstig van neerslag;
• Grondwaterafvoer (Drain). Meestal afgevoerd door een drain; 

De rioolwaterzuiveringsinstallatie scheidt de verontreiniging van het water. Over het algemeen worden de waterstromen ingezameld en getransporteerd via vrijverval leidingsystemen. Voor afvalwater in buitengebieden en voor transport van afvalwater over grotere afstanden naar een rioolzuiveringsinstallatie worden gemalen en leidingsystemen onder druk gebruikt.

In de moderne rioleringsstelsels zijn meerdere varianten te herkennen. We beschrijven er drie. In Nederland worden er voornamelijk nog gescheiden stelsels aangelegd waarbij er een apart rioolstelsel en een apart hemelwaterstelsel is. Een hemelwaterstelsel bestaat meestal uit leidingen, maar kan ook bestaan uit:

1. Ondergrondse berging
2. IT – IT/DT riolering
3. Oppervlakkige afvoer
4. Wadi of bodempassage (zinksloten)
5. Verticale infiltratie
6. en alle mogelijke combinaties

1. Het gescheiden stelsel

Het gescheiden stelsel bestaat uit twee leidingsystemen. Bij een gescheiden stelsel worden het afvalwater (DWA) en het opgevangen hemelwater gescheiden van elkaar getransporteerd. In de ene leiding wordt het afvalwater (DWA) met de fecaliën via  huisaansluitingen in een buisleiding verzameld en afgevoerd. Een stelsel dat afvalwater inzamelt en transporteert noemen we een DWA-stelsel. DWA staat in deze context voor droogweerafvoer.

Het hemelwater voert via dakafvoeren en kolkaansluitingen af naar het hemelwaterstelsel (HWA-stelsel). Vervolgens stroomt het hemelwater via het HWA-stelsel  naar oppervlaktewater. Bij een extreme neerslag stroomt het hemelwaterriool via een overstort over naar het oppervlaktewater. Dit heeft geen effect op het DWA-stelsel.

2. Het verbeterde gescheiden stelsel

Het verbeterd gescheiden rioolstelsel wordt op dezelfde wijze opgebouwd als het gescheiden rioolstelsel. Er zijn op hoofdlijnen twee verschillende soorten verbeterd gescheiden stelsels:

1. Het DWA-systeem van het afvalwater en de HWA-leiding van het hemelwatersysteem zijn bij dit verbeterd gescheiden stelsel gekoppeld. Op deze wijze stroomt een gedeelte van het vervuilde hemelwater (first flush genaamd) naar een pompput waar het afvoert naar een zuiverende voorziening (lokale voorziening of RWZI). Het eerste gedeelte van het opgevangen hemelwater kan gezuiverd worden zodat schade van eventuele calamiteiten of foutaansluitingen worden beperkt.
2. Een verbeterd gescheiden stelsel kan ook bestaan uit twee hemelwaterstelsels (dus in totaal drie leidingsystemen) die dan schoonhemelwater (SHWA) en vuilhemelwater (VHWA) worden genoemd. Op het schoonhemelwaterstelsel zijn de dakoppervlakken aangesloten. Dit hemelwater kan direct op oppervlaktewater worden afgevoerd. Op industrieterreinen of (hoofd)ontsluitingswegen noemt met het hemelwater afkomstig van de wegoppervlakken vuilhemelwater (VHWA). Voor dit stelsel geldt het first flush principe waarin de eerste 4mm neerslag afvoert naar een lokale zuivering of RWZI.

Verbeterd gescheiden stelsel, waarom?

Regenwater dat op verharde oppervlakken (daken en straten) valt, neemt onderweg naar het laagste punt diverse vormen van verontreiniging mee. Ook de in de afvoer achtergebleven en aangekoekte sedimenten worden door een regenbui weer losgeweekt en zijn mogelijk licht vervuild. Sedimenten zijn vaste delen in het afvalwater die langzaam naar de bodem zakken en zich daar ophopen. Het wordt ook wel rioolslib genoemd. Doorgaans worden dergelijke ophopingen met de volgende afvalwaterstroom alsnog afgevoerd. Een verbeterd gescheiden stelsel loost het eerste gedeelte van dit verontreinigde hemelwater alsnog op het DWA , op een zuiverende voorziening of retentiegebied. Dit noemen we First Flush. De first flush is meestal zo afgesteld dat het de eerst 4,0mm neerslag van het hemelwaterstelsel afvoert op alternatieve wijze. Het DWA riool biedt dit water bij de RWZI aan voor zuivering. Door middel van bijvoorbeeld een keerklep loost het verbeterde gescheiden stelsel het schonere tweede gedeelte van de regenbui op het  HWA. Bij een extreme regenbui zal alleen het eerste gedeelte worden geloosd op de DWA, het grootste gedeelte zal door de HWA worden afgevoerd.

3. Het gemengd stelsel

Bij het gemengde stelsel worden het af te voeren afvalwater met de fecaliën (de droogweerafvoer – D.W.A.) en het hemelwater (hemel-waterafvoer – H.W.A.) in één rioolbuis verzameld. In het gemengde stelsel zijn de afvalwaterstromen en het opgevangen hemelwater met elkaar verbonden en worden gezamenlijk afgevoerd naar een rioolwaterzuivering. Bij regenval  bestaat de kans dat de bergingscapaciteit (meer dan 7,0mm) van het riool onvoldoende is en het teveel aan vervuild water ongezuiverd overstort op het oppervlaktewater. Hierdoor wordt dit systeem alleen toegepast in bestaande situaties bij reconstructies en rioolvervangingen.

Onderscheid in kleur riolering

Om bij een gescheiden stelsel een onderscheid te maken tussen DWA en HWA rioleringen levert DYKA rioleringsbuizen in drie kleuren:

• Roodbruin (Ral 8023) voor Afvalwater (DWA)
• Grijs (RAL 7037) voor Regenwaterafvoer (HWA, gemengd)
• Groen (RAL 6024) voor (HWA of IT/DT riolering)

Mechanische riolering met rioolpersleidingen

Soms is het noodzakelijk afvalwater over grotere afstanden te transporteren, bijvoorbeeld naar de zuiveringsinstallatie. Op lange horizontale afstanden kan een vrijverval systeem niet worden toegepast vanwege het benodigde afschot. Dit komt het vaakst voor in een buitengebied, wanneer de afstand tussen gebouwen en de hoofdriolering groot is. De oplossing voor deze situaties is een mechanische riolering, ook drukriolering genoemd. In deze situatie leegt een afvalwaterpomp een of enkele malen per etmaal de pompput en duwt het verzamelde afvalwater in de leiding. In dit geval moeten PVC of PE leidingsystemen worden gebruikt, die geschikt zijn voor transport onder druk. Voor rioolpersleidingen heeft DYKA een compleet assortiment buizen en hulpstukken die voldoen aan de kwaliteitseisen volgens NEN 7029 NEN-EN 13244 / NPR 7061 en welke voorzien zijn van het KOMO-keurmerk.